zaterdag 10 november 2012

Tin angel



Een man komt thuis en ontdekt dat zijn vrouw is weggegaan met een zekere Henry Lee. Met zijn knecht achtervolgt hij te paard de vrouw en haar minnaar. Wanneer hij het overspelige paar gevonden heeft, tracht hij zijn vrouw te overreden met hem mee te gaan. Zij weigert echter en Henry Lee schiet hem dood. Daarop komt de vrouw tot bezinning:

We're two of a kind, and our blood runs hot.

But we're no way similar in body or thought.
'All husbands are good men' is all I knew.

Na deze woorden doodt zij Henry Lee met een mes en maakt zij een einde aan haar leven:



All three lovers together in a heap
Thrown into the grave, forever to sleep
Funeral torches blazed away
Through the towns and the villages all night and all day


Dit is in het kort het treurige verhaal van Tin Angel. Het lijkt veel op een ander nummer, de traditional Blackjack Davey die te vinden is op Good as I been to you (1992). Dit lied gaat over een vrouw die meegaat met een zigeuner. Ook hier achtervolgt de echtgenoot het stel en wil hij de vrouw tevergeefs overtuigen met hem terug te gaan naar huis waar haar kind op haar wacht. Zij verkiest het gezelschap van haar nieuwe minnaar boven de liefde en rijkdom van haar man. De afloop is minder gewelddadig, maar de verhaallijn is hetzelfde.Ook details komen overeen, zoals de opdracht van de bedrogen echtgenoot aan de knecht om het paard te zadelen:

Well, saddle for me my coal black stud,

He's speedier than the gray. (Blackjack Davey)

Saddle me up my buckskin mare (Tin Angel)

Een verschil is dat de toon van Tin Angel meer eigentijds is. De man noemt zijn vrouw bijvoorbeeld "a greedy lipped wench" en Henry Lee is in zijn ogen "a gutless ape with a worthless mind". Verder is de zigeuner Blackjack Davey vervangen door Henry Lee, wellicht een verwijzing naar een andere traditional waarin een vrouw haar overspelige man vermoordt. Dit lied is bekend geworden door de uitvoering van Nick Cave op Murder ballads

Van Blackjack Davey zijn meer versies bekend, zoals The Raggle Taggle Gypsy of The Gypsy Laddie. Waarschijnlijk is dit lied omstreeks 1720 geschreven in het grensgebied van Engeland en Schotland. Het wordt daarom ook wel een "border ballad" genoemd. In de 18e en 19e eeuw werd het ook populair in Canada en de Verenigde Staten. Vanaf de jaren '70 werd het door diverse artiesten uitgevoerd, zoals Steeleye Span, Bob Dylan, The Chieftains en The White Stripes. 


In het Angelsaksische taalgebied is het lied dus populair, maar ook in ons eigen taalgebied is een ballade te vinden die trekken vertoont van dit verhaal. In het Antwerps Liedboek uit 1544 (!) staat een lied met de titel Vrouwe van Lutsenborg. Hier zijn de rollen omgedraaid: de minnaar achtervolgt de echtgenoot en vermoordt hem. Behalve dit verschil zijn er opvallende overeenkomsten: na de moord volgt inkeer en de minnaar wijst de vrouw af. Zelfs de opdracht om het paard te zadelen ontbreekt niet:


Hi sprack tot sinen knape
Nu sadelt mi mijn paert


Er is dus verwantschap met oude balladen, maar je zou nog verder kunnen gaan. Er is in Tin Angel ook sprake van een "mythisch substraat", een verhaalpatroon dat teruggaat naar de klassieke oudheid. In dit geval is dat het oerverhaal van Orpheus die in de onderwereld neerdaalt om zijn geliefde Eurydice uit de handen van Hades te bevrijden. Dylan weet dat het romantische ideaal van het oorspronkelijke genie een gepasseerd station is. Als dichter kiest hij voor het combineren van bestaande thema's en vormen en zo brengt hij nieuw leven in een oude tekst. 


donderdag 1 november 2012

Long and wasted years




Het begin van Long and wasted years klinkt wat knullig: twee gitaristen in een melige bui lijken zo maar wat te zoeken naar een melodie. Daarna volgt een langzame, krachtige riff die de hele song blijft klinken en die past bij de melancholische overpeinzingen van de hoofdpersoon. Er is geen refrein: dat zou zijn mijmeringen alleen maar hinderlijk onderbreken.

De verteller is een man die spreekt tot zijn vroegere geliefde. Duidelijk is dat zij ooit korte tijd van elkaar hielden als "two trains running side by side". De man probeert hun liefde weer nieuw leven in te blazen, maar tevergeefs. Zijn oproep "Shake it up, baby, twist and shout" bijvoorbeeld is bij voorbaat tot mislukken gedoemd. Door het trage tempo en de bijna lusteloze manier waarop Dylan het zingt, staat het in schril contrast met de opgewonden versie van de Beatles en zo krijgen die woorden een tragikomisch effect.

Als luisteraar ben je geneigd hun gezamenlijke geschiedenis te willen construeren. Er zijn verwijzingen naar gebeurtenissen, maar die worden niet uitgewerkt en roepen alleen meer vragen op. Welke verboden woorden sprak de geliefde in haar slaap en waarom zou haar een gevangenisstraf boven het hoofd hangen? Hoe komt het dat de man zijn familie uit het oog verloren is? Wie was zijn vijand en hoe is het met hem afgelopen?  Welke geheimen verbergt de man achter zijn bril met donkere glazen? Het blijven fragmenten van een verhaal dat er niet is.

Duidelijk is wel dat de man gekweld wordt door eenzaamheid en spijt. De manier waarop Dylan "Come back, baby. If I ever hurt your feelings I apologize" zingt, gaat door merg en been. De laatste strofe is helemaal gedrenkt in tranen en bij een ander zou dat al gauw sentimenteel klinken, maar uit de mond van een oude zanger met heimwee klinkt het toch geloofwaardig:

"We cried on that cold and frosty morn.
We cried because our souls were torn,
so much for tears, so much for these long and wasted years."

dinsdag 23 oktober 2012

Bronnen van Scarlet town



Scarlet town bestaat uit zes strofen waarin een stad wordt beschreven. Er is geen verhaal: in elke strofe is iemand aan het woord die uiteenlopende kenmerken van een stad en haar bewoners noemt. Op het eerste gezicht ontbreekt de samenhang, omdat ongelijksoortige eigenschappen en personen zonder toelichting op elkaar gestapeld worden. Om betekenis aan de tekst te geven kan het zinvol zijn na te gaan naar welke andere teksten Dylan verwijst.

De beginregel van elke strofe, "In Scarlet town, where I was born", is gebaseerd op een Schotse ballade die al in 1666 bekend was en die via emigratie in Amerika zeer populair werd. Het gaat over een meisje dat de liefde van een stervende man niet beantwoordt en kort na zijn dood zelf sterft, gekweld door haar eigen hardvochtigheid. Dit speelt zich af in een fictief stadje dat Scarlet town heet. Bob Dylan heeft dit lied tijdens zijn loopbaan meerdere malen tijdens concerten gezongen en sporen ervan zijn nu terug te vinden in deze song. Behalve de geciteerde regel is ook de scène bij het sterfbed in de tweede strofe aan deze ballade ontleend.

Dit volksliedje is niet de enige verwijzing naar andere teksten. In de eerste strofe staat "Uncle Tom still workin' for Uncle Bill". Uncle Tom is een personage in "Uncle Tom's cabin" (1852) van Harriet Beecher Stowe, dat van grote betekenis is geweest voor de afschaffing van de slavernij. Tegenwoordig is de naam "uncle Tom" de aanduiding voor een zwarte Amerikaan die zich gedraagt als een blanke. De suggestie van deze regel is dat er in Amerika nog steeds sprake is van ongelijkheid. Maar wie is "Uncle Bill"? Misschien verwijst Dylan wel naar de ophef die een aantal jaren geleden ontstond, toen de acteur Bill (!) Cosby zich kwaad maakte over normloosheid van jonge zwarte Amerikanen. Hij werd toen in de media als een "uncle Tom" neergezet. Overigens is "uncle Bill" ook nog de bijnaam van Bill Tapia, de oudste muzikant ter wereld die in 2011 stierf op 103-jarige leeftijd. Omdat hij al optrad tijdens de Eerste Wereldoorlog en omdat hij met grootheden als Frank Sinatra, Louis Armstrong en Elvis Presley heeft gespeeld, werd hij wel gezien als de laatste schakel met het verleden.

Van een heel andere orde is de allusie in de derde strofe waar staat dat "beggars crouching at the gate", een verwijzing naar de arme bedelaar Lazarus in Lukas 16 die Jezus tegenover de anonieme rijke man stelt. De regel "I touched the garment, but the hem was torn" is ontleend aan hoofdstuk 8 van hetzelfde bijbelboek waar een zieke vrouw de kleding van Jezus aanraakt en geneest. Het woord "hem" verwijst naar een van de kwasten die Joodse mannen onderaan hun kleding moesten naaien en die hen moesten herinneren aan de geboden van God "and that ye seek not after your own heart and your own eyes, after which ye use to go a whoring, that ye may remember, and do all my commandments, and be holy unto your God" (Numeri 15). De losgescheurde kwast wijst op een breuk met de wet van God.

Een derde bron is het treurspel "Trojaanse vrouwen" van Seneca. De woorden "father's foes" komen uit de vertaling van Jasper Heywood (1559) en hebben betrekking op Pyrrhus, de zoon van Achilles. In het treurspel verwijt Agamemnon hem dat hij na de verovering van Troje de oude koning Priamus gedood heeft, terwijl Achilles zelf hem welwillend behandeld heeft nadat hij Priamus' zoon Hector gedood had. Pyrrhus antwoordt hooghartig dat hij als overwinnaar het volste recht had om de vijanden van zijn vader te doden. Pyrrhus laat zich kennen als een meedogenloze overwinnaar. 


Behalve dit soort oude verhaalpatronen zijn er ook andere verwijzingen: "quarter ounce" is straattaal voor 7 gram cannabis, "seven wonders" zijn de zeven wonderen van de klassieke oudheid en "walnut groves and maplewood" zijn twee steden in Minnesota, de staat waar Dylan geboren is. In de laatste strofe verwijst "Set 'em Joe, play "Walkin' the Floor" naar "Set 'em up, Joe", een countrysong van Vern Gosdin die op zijn beurt weer zingt over "Walkin' the floor over you" van Ernest Tubb. 


Alles bij elkaar rijst zo het beeld op van een stad waarin het oude en het moderne Amerika vermengd worden met klassieke en bijbelse elementen en waarin mededogen het verliest van ongelijkheid, armoede en wraakzucht. De ik-persoon lijkt erin te berusten en luistert in het gezelschap van een "flat-chested junkie whore" naar een oud liedje en stelt dan vast "while we smile, all heaven descends". Ook al biedt Scarlet town geen opwekkend beeld van de mensheid, helemaal zonder hoop is het niet. 


donderdag 18 oktober 2012

The watchman, he lay dreaming




De twee bemanningsleden die op de laatste reis van de Titanic in 1912 de uitkijkposten bemanden, hadden geen verrekijkers. Toen ze de ijsberg op een kwart mijl afstand zagen opdoemen, was het te laat om die te ontwijken. Omdat de wachter of "watchman" een belangrijke rol speelde in dit drama, is het niet zo gek dat hij in "Tempest" vier keer genoemd wordt. 


Dylan wijkt echter af van het historische verloop van de gebeurtenissen. De wachter in "Tempest" is niet op zijn post, maar ligt te dromen. Hij heeft een voorspellende gave, want hij droomt al van het zinkende schip als de passagiers nog nietsvermoedend dansen op de muziek van het scheepsorkest:

The watchman, he lay dreaming 

As the ballroom dancers twirled
He dreamed the Titanic was sinking
Into the underworld



Met deze profetische gave ligt de verwijzing naar het bijbelse beeld van de wachter voor de hand. Er zijn meer van dit soort verwijzingen: de engelen trekken zich terug, de kapitein leest het boek Openbaringen en, heel expliciet:

But there is no understanding
On the judgement of God's hand


In Ezechiël 3 staat, geciteerd naar de King James Bible, Dylans favoriete bijbelvertaling:

Son of man, I have made thee a watchman unto the house of Israel: therefore hear the word at my mouth, and give them warning from me.
De wachter is in deze tekst een profeet die het bevel krijgt de mensen te waarschuwen voor naderend onheil. Hij krijgt uitdrukkelijk het bevel te spreken. In "Tempest" daarentegen slaapt de wachter. Hij heeft profetische gaven, maar de waarheid is opgesloten in zijn innerlijk en hij deelt die niet met de buitenwereld. Aan het slot, als de ramp zich inmiddels voltrekt, droomt hij nog wel "he tried to tell someone", maar het blijft hierbij. 

"Tempest" is hiermee meer dan een relaas over de Titanic: het is een allegorische vertelling over een wereld op ramkoers, waarin "the watchman" zwijgt, de liefde haar vuur verliest en alle dingen hun loop nemen. 


The news came over the wires
And struck with deadly force
Love had lost its fires
All things had run their course




woensdag 10 oktober 2012

Duquesne whistle





Treinen spelen in Dylans werk een belangrijke rol: in maar liefst 35 songs en één albumtitel komt het woord "trein" voor. 

Op zijn allereerste album uit 1962 staat het nummer Freight train blues, geschreven door John Lair. De hoofdpersoon vertelt hoe het geluid van de stoomfluit van de goederentrein een onuitwisbare indruk op hem heeft gemaakt. In een interview zei Lair hierover:
"I just remembered down here in the mountains where I come from that a freight train whistle at night is an awfully lonesome sound. In a quiet country where you don't hear many sounds, if you've ever heard a few trains go through these mountain passes, you never forget them."
In Freight train blues maakt het de hoofdpersoon rusteloos en voelt hij tot in zijn "rambling shoes" het onweerstaanbare verlangen om weg te gaan

And when the whistle blows I gotta go baby, don't you knowWell, it looks like I'm never gonna lose the freight train blues.

Het geluid bezorgt hem een geluksgevoel:
        

Well, the only thing that makes me laugh again
I
s a southbound whistle on a southbound train

In dit nummer lijkt de trein nog een hoopvol symbool te zijn voor een plaats waar het beter is. 


Ook op Tempest komt een trein voorbij, namelijk in Duquesne Whistle. De titel verwijst naar Duquesne, een oude benaming voor de spoorlijn tussen New York en Pittsburgh, Pennsylvania. De overeenkomst met Freight train blues is opvallend groot, ook in vergelijking met andere nummers waarin treinen voorbijkomen. Het doordringende geluid van de stoomfluit roept in beide nummers heftige gevoelens op, maar die zijn tegengesteld. In Duquesne Whistle overheerst het besef dat het leven bijna afloopt en kondigt de stoomfluit het laatste station aan. Een paar losse citaten:

"it's gonna sweep my world away"
"it's on a final run"
"she ain't gonna blow no more"
"it's gonna kill me dead"
Toch verliest Dylan zich niet in enkel sombere overpeinzingen. Hij lijkt zich te schikken in het onvermijdelijke en er gloort zelfs hoop in de slotregels als hij suggereert dat de trein hem zal brengen in het land van zijn jeugd:

The lights of my native land are glowing      
wondered if that old oak tree's still standing                             
That old oak tree, the one we used to climb                             
Listen to that Duquesne whistle blowing                                 
Blowing like she's blowing right on time

Er zit zestig jaar tussen, maar het geluid van de stoomfluit blijft klinken. Daar kan niemand omheen. 



maandag 8 oktober 2012

"Yeah, Leo"




In de titelsong van zijn laatste cd, Tempest, beschrijft Bob Dylan in bijna veertien minuten de ondergang van de Titanic. Een aantal passagiers wordt bij naam genoemd: Wellington, mister Astor, Calvin, Blake, Wilson, Davey, Jim Dandy en Leo. De passagierslijsten bevatten inderdaad de naam van Astor, een schatrijke Amerikaan, maar de andere namen lijken verzonnen. Op internet speculeren Dylanologen over de herkomst en de betekenis van de andere namen, vooral over de naam Leo. Velen menen dat dit een verwijzing is naar Leonardo Dicaprio.

Een maand voor de verschijning van Tempest voorspelt een muzieksite zelfs dat het titelnummer helemaal over Leonardo Dicaprio zal gaan. In een interview met Rolling Stone zou Dylan dit namelijk zelf hebben onthuld. Dit blijkt echter niet te kloppen. In de eerste plaats omdat Dylan in dit interview alleen zegt dat de song zonder Dicaprio of de film anders zou hebben geklonken. Letterlijk zegt hij:

"Yeah, Leo, I don't think the song would be the same without him. Or the movie."
In de tweede plaats wordt Leo slechts in twee van de vijfenveertig coupletten genoemd. Hij is maar een van "the good, the bad, the rich, the poor, the loveliest and the best" die de ramp niet overleefden.

Verwijst Dylan echt naar de acteur Leonardo Dicaprio? Om dit na te gaan is het nodig precies te kijken wat in de tekst staat. In het zevende en achtste couplet wordt Leo voor het eerst genoemd. Dit is een duidelijke verwijzing naar de filmscène waarin Jack (Leonardo Dicaprio) Rose (Kate Winslet) natekent en hopeloos verliefd op haar wordt:

Leo took his sketch book
He was often so inclined
He closed his eyes and painted
The scenery in his mind

Cupid struck his bosom
And broke it with a snap
The closest woman to him
He fell into her lap

Dan volgt een uitvoerige en realistische beschrijving van de vreselijke gebeurtenissen aan boord van de zinkende Titanic waarin dood, wanhoop en machteloosheid de boventoon voeren Pas in couplet 33 duikt Leo weer op, maar nu wordt hij in één adem genoemd met een ander:

Leo said to Cleo
I think I'm going mad
But he'd lost his mind already
Whatever mind he had


Dit strookt niet met het beeld dat de film geeft: daarin bewaart Jack oftewel Leonardo tot het einde toe zijn kalmte en wordt hij ook niet afgebeeld als een onbenul. Het lijkt erop dat Dylan hier na zijn eerste associatie met de film The Titanic via de naam Leo verwijst naar een andere film waarin de verdrinkingsdood een motief is, namelijk Cleo/Leo uit 1989. Deze film vertelt het verhaal van Leo, een seksistische en verwaande zakenman die herhaaldelijk vrouwen lastigvalt. Als een van zijn slachtoffers wraak neemt, verdrinkt hij in de Hudson rivier en verandert dan in een vrouw, waarna hij onder de naam Cleo verder leeft.

In Tempest legt Dylan genadeloos menselijke zwakheden bloot, zoals hebzucht, zorgeloosheid, geweld en verraad. Dom egoïsme en seksisme passen in dit rijtje en het zou best kunnen dat Dylan dit in de persoon van deze Leo aan de kaak stelt.

Is de tekst met Dylan op de loop gegaan, zodat de naam Leo tijdens het schrijven ineens een andere betekenislaag heeft gekregen? Het heeft er alle schijn van en het past ook wel bij de spontane en grillige schrijfstijl van Dylan. Of speelt Dylan misschien een subtiel spel met twee tegengestelde opvattingen over liefde en sex? Dicaprio vertegenwoordigt in dat geval de zuivere en moreel hoogstaande liefde die gepaard gaat met zelfverloochening en Leo/Cleo het botte verlangen naar lust dat alleen gericht is op zichzelf en dat juist ten koste gaat van anderen. Ook dit is een mogelijkheid. In elk geval is duidelijk dat de naam Leo niet alleen verwijst naar de acteur uit de film Titanic.

En hoe zit het dan met Dylans eigen uitspraak in het interview met Rolling Stone waarin hij alleen rept over Leonardo Dicaprio en niet over de andere Leo? Die moet je zoals gewoonlijk met gepaste argwaan lezen. Om met een citaat van Dylan zelf te eindigen: "A songwriter doesn't care about what's truthful." Yeah, Bob.